OTİZM

10 Nisan 2025Sağlık yazılarıgeç konuşmakonuşma bozukluğukonuşma terapisiöğrenme bozukluğuotizmözel eğitim

• Otizm, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. En önemli belirtileri; insanlarla ilişki kurmada yetersizlik ve isteksizlik, iletişim becerilerinde yetersizlik, tekrarlayan davranışlardır.
• Otizm ortak bir tanıdır.  Bu tanıyı ağır belirtileri olan çocuklar aldığı gibi hafif belirtileri olan çocuklar da alır.
• Otizm hem genetik hem de çevresel faktörlerin etkileşimi sonucunda oluşur. 1000’e yakın genin otizmle ilişkisi olduğu düşülmektedir. Bu hastalık tek bir aile bireyinden gelen genler ile değil, birden fazla aile bireylerinden gelen genlerin etkileşimi ile oluşur. Geç yaşta anne ve baba olmanın otizm riskini artırdığı tespit edilmiştir. 
• Prematüre doğmak otizm riskini artırır. İlk çocuk otizm ise ikinci çocuğun otizm olma riski %6-10 arasındadır.

Önemli! Aşılar otizme neden olmaz.

1. BELİRTİLER:

Bebeklik döneminde: 

• Anne ile göz teması kurmaz.

• Seslere ve gülücüklere tepki vermez.

• Cee gibi oyunları oynayamaz.

• 9-10 aylık iken ismi çağrıldığında bakmaz.

• 1 yaşında bye bye ve öpücük atma gibi görerek öğrenebileği davranışları sergilemez.

• 2 yaşında yaşıtlarıyla ilgilenmediği gözlenir.

  Erken çocukluk dönemi:

• 3 yaşında hayali oyunlar (evcilik, doktorculuk gibi oyunlar) oynayamadığı fark edilir.

• Sevdiği ve yaptığı şeyleri ailesine  ve arkadaşlarına göstermek ve takdir alma isteği yoktur.

• Yalnız kalma eğilimi gösterir ve diğer çocukların ilgisine kapalıdır.

• Duygularını paylaşmak istemez.

• Yakın temastan hoşlanmaz.

• Parmakla göstermek ve kafasını hayır anlamında sallamak gibi el, kol, baş hareketi yapmaz.

• Anlamlı kelime ve cümleleri az ya da yoktur.

• Arkadaşlıkları önemsemez. Kreşte öğretmen ve arkadaşlarından bağımsız şekilde davranır.

• Tuhaf tekrarlayan hareketler (parmak ucunda yürüme, sallanma, dönme gibi).

• Tuhaf nesnelere takıntılı derecede aşırı ilgisi vardır.

2. TANI 

Hastalık tanısı DSM-V tanı sistemine göre konur. Belirtiler klinik olarak gözlem yoluyla tespit edilir. Aileden çocuğun gelişimsel öyküsü alınır.

Ailenin getirdiği çocuğun farklı ortamlardaki davranış ve oyunlarınını içeren videolar tanı koymada yardımcı olur.

Sosyal iletişimi nasıl sağladığı klinik olarak gözlenerek tanı konmaktadır:

• İletişimde mimiklerini ve kelimeleri amacına uygun kullanmaması,

• Çocuk oyunlarının kurallarını anlamaması,

• Paylaşıma açık olmaması,

• Duygularını ifade etmemesi,

• Başkalarının duygularını anlamaması,

• Hayali oyunlar oynayamaması (evcilik, doktorculuk, öğretmencilik)

• Göz teması kurmaması,

• İstekleri dışında da insanlarla iletişim kurmak istememesi,

• Hikaye anlatamaması ( başına gelen bir olayı ya da okulda nasıl zaman geçirdiğini karşısındakine aktaramaması, ebeveynin anlattığı masal ve hikayeyi tekrarlayamaması)

• Kelime ve cümleleri uygun bir şekilde kullanmaması,

• Şaka gibi soyut kavramları anlamaması,

• Duygularını kontrol edememesi, duruma  uygun tepkiler vermemesi otizm için ciddi şüpheler oluşturur.

Önemli! Kendi etrafında dönme, elleri çırpma, parmak ucunda yürüme,  dönen cisimlere ilgi tanı koymak için yeterli değildir.

Dikkat edilmesi gereken hususlar:

Otizm başka psikiyatrik hastalıklarla sıklıkla karıştırılır:

• Anne ve baba ile bağlanma sorunu yaşayan bebek ve çocuklar,

• Depresyonu olan bebekler,

• Ağır düzeyde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar

• İşitme engeli olan bebek ve çocuklar (otizm şüphesi olan çocuklardan bu nedenle işitme testi istenir).

• Konuşma gecikmesi olan çocuklar benzer belirtiler gösterebilir. Fakat alınan öykü ve muayene ile bu durumlar otizmden ayırt edilebilir.

3. TEDAVİ:

Tanıyı  koyduktan sonra hekim  hangi alanlarda çocuğun gelişiminde sorunlar olduğunu ve hangi tedavilerin çocuk için uygun olduğunu aileye ve özel eğitimciye bildirir.

Belirtiler varlığında acil ve hızlı müdahale edilmeli,  tedaviye erken başlanmalı,  belirtilerin ağırlaşması beklenmemelidir.

Otizmde kullanılan tedaviler:

• Özel eğitim
• Konuşma terapisi
• İlaç tedavileri

3.1. Özel eğitim:

Çocuk öncelikle hızlıca özel eğitime başlatılır.

Eğitim programında aşağıdaki konularda gelişimine odaklanılır:

• Sosyal alanda çocuğun gelişimi (göz teması, taklit, oyun becerileri, insanlarla ilişki başlatma)

• Dil alanında becerilerin gelişimi ( anlama, komut alma, anlamlı kelime ve cümle kullanımı, sohbet edebilme)

• İstenmeyen tekrarlayıcı hareketlerin davranışçı müdahale ile azaltılması,

• Özbakım becerilerinin kazandırılması amaçlanır.

• Anne ve babalara özel eğitimde hangi alanlarda çalışmalar yapıldığı açıklanır ve evde yapılması gerekenler öğretilir.

• Kreş ve anaokulu öğretmeni ile iletişime geçilip okul ortamının çocuğa uygun destek sağlanması konusunda rehberlik edilir.

Önemli! Eğitim, otizme özgü olmalıdır. Zihinsel engel durumunda yapılan özel eğitimden farklı bir eğitimdir. Özel eğitim öğretmenini seçerken otizmli hastalar konusunda eğitim almış deneyimli bir eğitmen seçmeye özen göstermelisiniz.

3.2. Konuşma terapisi

Bazı çocuklarda özel eğitim ile konuşma gelişiminde ilerleme sağlanamazsa konuşma terapistlerinden yardım alınabilir. Konuşma terapisine başlamak için ortak dikkatin özel eğitim ile gelişmesi beklenir. Yoksa konuşma terapisine çocuk odaklanamaz.

3.3. İlaç tedavisi

Otizmin temel belirtileri için geliştirilmiş bir ilaç yoktur. Fakat özel eğitime engel olacak öfke, takıntı, aşırı hareketlilik, korkular ve dikkat eksikliği varsa ilaç tedavisi kullanılabilir.

Önemli!

• B12 , C vitamini, B6, magnezyum, omega 3 yağ asitlerinin otizm tedavisinde yeri yoktur. Beslenme sorunu varsa çocuk hekimi öneriyorsa kullanabilirsiniz.

• Ağır metalden arındırmanın bilimsel olarak faydası yoktur.

• Diyet tedavisinin otizm tedavisinde yeri yoktur.

• Nörofeedback otizm tedavisinde işe yaradığı gösterilmemiştir.

• Spor her çocuk için önerilse de özel olarak otizm tedavisi amacıyla kullanılmamaktadır.

• Hayvanlarla terapi otizm temel tedavi yaklaşımı değildir. Fakat katılmasında sakınca yoktur.

• Duyusal bütünlemenin otizm tedavisindeki etkisi henüz kanıtlanmamıştır.

4. HASTALIĞIN TAKİBİ VE HASTALIĞIN SEYRİ

• Otizm şiddeti çocuktan çocuğa değişir. Bu nedenle her çocuk tedavi sürecinde farklı gelişim gösterir.

• 5 yaş öncesinde tespit edilirse otizm tedavi şansı çok yüksektir. 2 yaşında otizm tanısı alanların %38’i tedavi sonrası 4 yaşa geldiklerinde otizm tanısı almadıkları gözlenmiştir.

• Yaşına uygun kreş/ anaokulu/ anasınıfı devam etmesi öncelikli hedeflerdendir. 

• Çocuk ve ergen psikiyatrisi tarafından çocuğun gelişimi takip edilir. Klinik muayene ile belirtilerin şiddeti ve devam eden belirtiler kaydedilir.

• Özel eğitim öğretmeninin gönderdiği gelişim raporları değerlendirilir.

• Küçük çocuklarda takip için Denver Gelişim Testi 2-3 aylık periyodlarda tekrarlanır.

• Bilgi amaçlı aileden ve okuldan oyun videoları istenir. Gelişme kaydettiği beceriler not edilir.

• Toplanan bilgilerle aileye ve özel eğitim öğretmenine geri bildirim yapılır.

5. Okunması tavsiye edilen kaynaklar: 

• Bebeklikten erişkinliğe otizm, aileler için kılavuz (Prof.Dr. Nahit Motavalli Mukaddes)

• Riskli bebek ve küçük çocuklar için etkinlikler (Deborah Fein, PhD, Molly Helt, PhD. )

Uzm. Dr. Mihriban KELEŞ